چرا "روح" متن باز بیشتر از یک مجوز اهمیت دارد؟

چرا «روح» متن باز بیشتر از یک مجوز اهمیت دارد

Why the ‘spirit’ of open source means much more than a license

بحث در مورد اینکه چه چیزی "منبع باز" است و چه چیزی نیست، معمولاً با استناد به "مؤسسه منبع آزاد" (OSI) حل و فصل می‌شود. اگر نرم‌افزاری تحت مجوزی که توسط OSI به عنوان "منبع باز" تأیید شده، در دسترس باشد، آن نرم‌افزار منبع باز محسوب می‌شود. اما هنگامی که به جزئیات حقوقی و معانی واقعی "روح" منبع باز می‌پردازیم، اوضاع پیچیده می‌شود. در واقع، در بحث منبع باز در مقابل نرم‌افزارهای اختصاصی، نکات ظریفی وجود دارد: آیا یک شرکت منبع باز پروژه‌اش را با قرار دادن ویژگی‌های اصلی پشت یک دیوار پرداخت تجاری محدود کرده است؟ میزان شفافیت حول توسعه پروژه چقدر است و چه مقدار ورودی مستقیم از "جامعه" به پروژه داده می‌شود؟
برای بسیاری، منبع باز تنها به قابلیت قانونی استفاده و تغییر کد مربوط نیست؛ فرهنگ، شفافیت و حاکمیت پیرامون آن اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. همه درباره نسخه «اندروید» گوگل که بر روی گوشی‌ها و تبلت‌ها نصب می‌شود، اطلاعات دارند. این نسخه شامل مجموعه‌ای از برنامه‌ها و خدمات است. در کمال تعجب، پروژه منبع باز اندروید (AOSP) که تحت مجوز Apache 2.0 منتشر شده، برای هر کسی در دسترس است تا به آن دسترسی پیدا کند، تغییرات ایجاد کند و برای پروژه‌های سخت‌افزاری خود استفاده کند. از هر دیدگاهی که نگاه کنید، اندروید یکی از بازترین نرم‌افزارها به حساب می‌آید. گوگل از این واقعیت برای دفاع از خود در برابر انتقادات ضدرقابتی استفاده کرده و اشاره می‌کند که آمازون اندروید را برای خط تولید خود از دستگاه‌های Fire مجدداً استفاده کرده است. اما تمامی این موارد به توافق‌های جداگانه «مقابله با تکه‌تکه شدن» که گوگل با تولیدکنندگان سخت‌افزار منعقد کرده و آن‌ها را از استفاده از نسخه‌های منحرف شده اندروید محدود می‌کند، توجهی نمی‌کند.
در عوض چیزی مانند Kubernetes که تحت یک بنیاد مستقل و با مشارکت‌های متنوع از شرکتی و جامعه قرار دارد، اندروید تحت کنترل مستقیم گوگل است و شفافیت زیادی در مورد مسیر توسعه یا ورودی جامعه وجود ندارد. "اندروید از نظر مجوز، شاید بهترین و کاملاً مستند شده 'چیزی' باشد که وجود دارد" گفته لوئیز ویلا، یکی از بنیان‌گذاران و مشاور حقوقی Tidelift، در یک بحث پانل در کنفرانس State of Open Con25 در لندن گفت. "تمام مجوزها دقیقاً همانطور که می‌خواهید وجود دارند - اما موفقیت در قرار دادن یک وصله در آن و دانستن زمان انتشار بعدی بسیار دشوار است."
این موضوع به اصل بحث برمی‌گردد: منبع باز می‌تواند به نوعی یک توهم باشد. فقدان استقلال واقعی می‌تواند به معنای عدم توانایی برای افرادی باشد که می‌خواهند به‌طور جدی در یک پروژه دخالت کنند. همچنین این مسئله می‌تواند سوالاتی در مورد پایداری بلندمدت یک پروژه ایجاد کند، که با نمونه‌های متعدد از شرکت‌های منبع باز که برای حفاظت از منافع تجاری خود، مجوزهایشان را تغییر داده‌اند، نشان داده می‌شود. "اگر به قابلیت دسترسی عملی منبع باز فکر کنید، فراتر از مجوز می‌رود، درست است؟" پیتر زایتسف، بنیان‌گذار شرکت خدمات پایگاه داده منبع باز Percona، در این بحث گفت. "حاکمیت بسیار مهم است، زیرا اگر این یک شرکت واحد باشد، آن‌ها می‌توانند به سادگی مجوز را تغییر دهند."
این نظرات در صحبت‌های جدایی از دوتان هورویس، مروج منبع باز در بنیاد محاسبات ابری بومی (CNCF) نیز تکرار شد، جایی که او به این موضوع اشاره کرد که منبع باز ممکن است به "طرف تاریک" تبدیل شود. او اشاره کرد که در بیشتر موارد، مشکلات هنگامی ایجاد می‌شود که یک پروژه متعلق به یک فروشنده واحد تصمیم به اعمال تغییرات بر اساس نیازهای تجاری خود و سایر فشارها می‌گیرد. "این موضوع سوال ایجاد می‌کند که آیا منبع باز متعلق به فروشنده یک پارادوکس است؟" هورویس گفت. "من چند سالی است که این سوال را مطرح کرده‌ام و در سال ۲۰۲۵ این سوال از هر زمان دیگری مرتبط‌تر است."
در این میان، سایت ما یعنی 'iwl.ir' می‌تواند مکان مناسبی برای بررسی و تبادل نظر درباره نرم‌افزارهای منبع باز و مزیت‌های آن‌ها باشد. در دنیای امروز، اهمیت شفافیت و مشارکت جامعه در نرم‌افزارهای منبع باز بیش از پیش احساس می‌شود و انتشار تجارب و چالش‌های موجود در این حوزه می‌تواند به رشد و توسعه‌ی آن کمک کند.

عامل هوش مصنوعی

The AI factor

عوامل هوش مصنوعی
این بحث‌ها به زودی به جایی نخواهند رسید، چرا که منبع باز به عنوان نقطه کانونی اصلی در زمینه هوش مصنوعی ظاهر شده است. DeepSeek چین به دنبال تبلیغات منبع باز با قدرت وارد میدان شده و اگرچه مجوزهای MIT مدل‌های آن به عنوان منبع باز شناخته می‌شود، اما در زمینه داده‌های آموزشی و سایر مؤلفه‌ها هنوز شکاف‌هایی وجود دارد. به همین دلیل، پژوهشگران در Hugging Face در تلاشند تا نسخه‌ای حتی "بیشتر باز" از مدل استدلال DeepSeek ایجاد کنند. از سوی دیگر، متا مدت‌هاست که درباره مدل‌های زبانی بزرگ خود با نام Llama در زمینه منبع باز صحبت کرده است، با این حال Llama طبق بسیاری از ارزیابی‌ها به طور واقعی منبع باز نیست — این مدل‌ها اگرچه ممکن است از دیگران "بیشتر باز" باشند، اما محدودیت‌های تجاری دارند. ویلا می‌گوید: "من دغدغه‌ها و نگرانی‌هایی درباره تعریف منبع باز دارم، اما واضح است که آنچه Llama انجام می‌دهد واقعاً منبع باز نیست." امیلی اومیر، مشاور کسب‌وکارهای منبع باز و میزبان پادکست Business of Open Source، افزود که تلاش‌ها برای "تحریف" معنی "منبع باز" خود گواهی بر قدرت ذاتی آن است. او در بحث پنل گفت: "این نشان‌دهنده قدرت برند منبع باز است - اینکه مردم سعی دارند آن را تحریف کنند، به این معناست که مردم برایش اهمیت قائلند." با این حال، بسیاری از این موضوعات ممکن است به دلایل قانونی باشد. قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا، استثنایی ویژه برای سیستم‌های هوش مصنوعی "رایگان و منبع باز" در نظر گرفته است (به جز آن‌هایی که به عنوان "ریسک غیرقابل قبول" شناخته شده‌اند). ویلا می‌گوید این موضوع می‌تواند تا حدودی توضیح دهد که چرا شرکتی ممکن است بخواهد تعاریف جدیدی برای "منبع باز" ایجاد کند. او افزود: "اکنون بسیاری از فعالان وجود دارند که به‌خاطر اعتبار برند [منبع باز] و پیامدهای قانونی، می‌خواهند تعریف را تغییر دهند و این موضوع بسیار نگران‌کننده است." در نهایت، این روند نشان می‌دهد که حفظ ارزش‌های واقعی منبع باز در دنیای فناوری امروز چقدر ضروری است.

پارامترهای واضح

Clear parameters

پارامترهای مشخص
در حالی که دلایل واضحی برای اعمال معیارهای اضافی که شامل "روح" آنچه که منبع باز باید باشد وجود دارد، وجود پارامترهای مشخص — همانطور که در یک مجوز تعریف شده است — وضعیت را ساده و کمتر مستعد به تفاسیر دقیق می‌کند. سوال اینجاست که چه مقدار ارتباط با جامعه برای اینکه چیزی واقعاً "منبع باز" محسوب شود، کافی است؟ از نظر عملی و قانونی، محدود کردن تعریف به مجوز منطقی به نظر می‌رسد. استفانو مافولی، مدیر اجرایی OSI، گفت که در حالی که برخی سازمان‌ها و بنیادها به بحث‌های پیرامون "طراحی باز، جامعه و توسعه" تمایل دارند، این‌ها در واقع مفاهیم فلسفی اساسی هستند. مافولی در بیانیه‌ای که به TechCrunch ارائه داد، تأکید کرد: "هدف از داشتن تعاریف، تعریف معیارهایی است که می‌توان آنها را ارزیابی کرد و تمرکز بر مجوز، راهی است که این امر محقق می‌شود." او افزود که "جامعه جهانی و صنعت به تعاریف منبع باز و اکنون به تعریف منبع باز هوش مصنوعی به عنوان معیارهای عینی وابسته شده‌اند که می‌توانند به آنها اتکا کنند."
از این رو، ایجاد یک چارچوب مشخص و قابل فهم برای مفهوم منبع باز می‌تواند به خنثی‌سازی ابهامات و همچنین تشویق به همکاری بیشتر در جوامع مختلف کمک کند. این امر می‌تواند به نهادها و شرکت‌ها کمک کند تا به صورت موثرتری در راستای اصول منبع باز عمل کنند و اطمینان حاصل کنند که پروژه‌های آنها واقعاً به نفع عموم مردم و توسعه‌پذیری پایدار است.

• AI
• Android
• Enterprise
• Llama
• open source
• OpenUK
• State of Open Con